استخوان بافت زنده ای می باشد که به صورت مداوم در حال شکسته شدن و همچنین جایگزینی بوده است. بیماری پوکی استخوان زمانی رخ می دهد که تشکیل و به وجود آمدن استخوان جدید با فرسوده شدن و از بین رفتن استخوان قدیمی متناسب نباشد. ممکن است هر کسی در معرض ابتلا به آن قرار بگیرد اما طی تحقیقات به عمل آمده زنان یائسه ( به دلیل کم شدن سطح استروژن بدن) سفید پوست به ویژه در مناطق آسیایی بیشتر در معرض خطر قرار دارند. استفاده از مکمل ضد پوکی استخوان، ورزش و تغذیه صحیح در تقویت استخوان ها و ممانعت از ابتلا به آن نقش دارند.
پوکی استخوان باعث می شود که استخوان ها ضعیف و شکننده شوند، هنگام فشار های خیلی جزئی مانند خم و راست شدن حتی سرفه زدن فرد ممکن است دچار شکستگی استخوان گردد، اکثر این شکستگی ها که مربوط به پوکی استخوان هستند بیشتر در نواحی ران، مچ و ستون فقرات رخ می دهد. شکستگی های مربوط به لگن شدید ترین عارضه این بیماری است. علائم و نشانه های پوکی استخوان هنگام شروع بیماری رویت نمی گردد شاید به این دلیل است که به آن بیماری خاموش اطلاق می گردد، اما چنانچه استخوان هایی که در نتیجه پوکی استخوان در حال آسیب باشند ممکن است علائم زیر را به وجود بیاورند:
- فرد به مرور زمان و به صورت تدریجی با کاهش قد مواجه می گردد.
- قامت معمولاً خمیده می شود.
- استخوان ها بسیار راحت دچار شکنندگی می گردند.
- هنگام خوابیدن مهره ها روی هم یا حتی شکستگی، فرد دچار عارضه کمردرد می گردد.
چنانچه فردی دچار یائسگی زودرس گردد یا اینکه به مدت چند ماه در حال مصرف کورتیکواستروئید باشد و حتی بیمار مسن دچار شکستگی لگن شده باشد، باید به پزشک روماتولوژی مراجعه نماید زیرا احتمال مبتلا شدن به پوکی استخوان وجود دارد.
علت پوکی استخوان و عوامل موثر بر آن
استخوان ها به طور دائمی در حال بازسازی می باشند و در هنگام ساخت بافت جدید استخوانی، بافت قبلی که قدیمی می باشد تخریب می گردد. در افراد جوان تشکیل شدن استخوان جدید به نوبه خود نسبت به تخریب شدن استخوان های قدیمی بیشتر است. تحقیقات گویای آن است که از سن ۲۰ سالگی به بعد این روند کاهشی شده و در سن ۳۰ سالگی افراد دارای حداکثر توده استخوانی هستند. هنگامی که سن بالا می رود سرعت تخریب استخوان ها نیز افزایشی می گردد.
به گفته برخی منابع احتمال بروز پوکی استخوان، به توده استخوانی که افراد در سن جوانی به دست آورده اند وابسته است و هرچه که این میزان بیشتر باشد به نسبت استخوان بیشتری در “بانک” موجود است، هنگامی که سن بالا می رود احتمال دچار شدن به پوکی استخوان کمتر می گردد، لازم به ذکر است که توده استخوانی تا حدودی ارثی می باشد. برخی از عوامل وجود دارند که احتمال ابتلا را بالا می برند مانند: شرایط سنی، سبک زندگی و تغذیه، روش های درمانی، استعمال دخانیات و فرآورده های الکلی، عدم تحرک بدنی و کمبود عناصر ضروری بدن مانند کلسیم. موارد زیر نیز از عواملی هستند که انسان خود در آن دخالت ندارد:
- جنسیت افراد: یافته های علمی حاکی از آن است که بانوان بیشتر از آقایان در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند.
- سن: افزایش سن یکی از فاکتورهای مهم و تاثیرگذار در روند پیشرفت این بیماری است.
- نژاد: نکته قابل توجه این است طی گزارشات به عمل آمده افرادی که در مناطق آسیایی زندگی می کنند و سفید پوست هستند احتمالاً بیشتر به این بیماری دچار می شوند.
- اندازه و سایز اسکلت ها: کسانی که دارای اسکلت بدنی ریز و کوچکی می باشند به هنگام افزایش سن دارای توده استخوانی کمتری هستند.
- وراثت: چنانچه پدر یا مادری که دچار شکستگی در ناحیه لگن شده باشند و به پوکی استخوان مبتلا باشند ممکن است فرزندان نیز بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار گیرند.
سبک زندگی و تاثیر آن در پوکی استخوان
اگر فردی در جوانی تغذیه مناسب نداشته باشد و یا حتی از انجام ورزش ها و تمرین های مفید بدنی خودداری نماید ممکن است که در آینده مجبور به استفاده از داروهای ضد پوکی استخوان گردد، همانگونه که می دانید همیشه پیشگیری بهتر از درمان است و با انجام روش های ساده درمانی در اوایل جوانی می توان از بروز پوکی استخوان در میانسالی پیشگیری کرد. نداشتن فعالیت بدنی در پوکی استخوان موثر است.
افرادی که تحریک بدنی کافی دارند نسبت به افرادی که بی تحرک هستند کمتر به این بیماری دچار می شوند. ورزش هایی مانند پیاده روی، دویدن، وزنه برداری و غیره نقش مهمی در ممانعت از ابتلا ایفا می کنند. به دنبال آنچه که در موارد بالا ذکر شد سبک زندگی غلط تاثیر بسزایی در روند این بیماری دارد و خطر ابتلا را بالا می برد. موارد زیر به تشریح بیشتر این موضوع می پردازند:
- متاسفانه مصرف فرآورده های الکلی تاثیر زیادی در ابتلا شدن به پوکی استخوان دارند.
- با وجود این که نقش دقیق دخانیات در پوکی استخوان واضح نیست اما در تحقیقات به عمل آمده، نشان داده شده است که استفاده از دخانیات می تواند سبب ضعف استخوان ها گردد.
- باید گفت که پروتئین از بلوک های اصلی ساختمان مربوط به استخوان محسوب می گردد، افراد وگان (گیاهخوار) و همچنین میانسالانی که منابع پروتئینی کمتری استفاده می کنند باید مد نظر قرار دهند که در تغذیه روزانه خود از پروتئین بیشتری استفاده کنند.
- کاهش وزن در شکستگی استخوان ها تاثیر داشته، همچنین ثابت شده است که در افراد با وزن بالا احتمال شکستگی در نواحی مچ و بازو بالا می باشد. بیماران باید بدانند که حفظ وزن مناسب بدن در سلامتی استخوان ها نقش دارد.
اگر شما از آن دسته افرادی هستید که احتمال می دهید جزو کسانی باشید که در معرض پوکی استخوان قرار دارد، می توان با مراجعه به پزشک و اندازه گیری تراکم استخوان به وسیله دستگاهی ویژه، با استفاده از اشعه X به میزان کم، سطح مواد معدنی موجود در بدن را اندازه گیری می کند، به این صورت که فرد با قرار گرفتن بر روی یک میز نرم و عبور اسکنر از بدن مورد آزمایش قرار می گیرد.
تاثیر کلسیم و ویتامین D بر پوکی استخوان
استخوان و دندان ها به دلیل دارا بودن کلسیم جزء مستحکم ترین بافت ها محسوب می گردند. افراد بین رده سنی ۱۸ تا ۵۰ سال در روز به ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارند، در افراد ۵۰ سال به بالا این نیاز بیشتر شده و به ۱۲۰۰ میلی گرم تغییر می کند. جهت تامین نیاز بدن نسبت به کلسیم می توان از منابع مهم که حاوی این عنصر می باشند استفاده کرد، همچنین مکمل هایی مانند داروهای درمان پوکی استخوان نیز جهت تامین این ماده معدنی مهم کاربردی هستند. لبنیات کم چرب، محصولات سویا، غلاتی که غنی از کلسیم هستند. بعضی از تن های ماهی مانند: قزل آلا، سبزیجات با رنگ سبز تیره و غیره همگی منابعی جهت تامین کلسیم مورد نیاز بدن هستند.
ذکر این نکته مهم است که چنانچه در دریافت کلسیم از مکمل ها زیاد روی شود ممکن است فرد به سنگ کلیه یا بیماری های قلبی مبتلا گردد. ویتامین دی که در روده ها سبب جذب کلسیم می شود نقش مهمی در پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان دارد. این ویتامین از طریق تابش نور خورشید بر روی سطح سلول های اپیدرم پوست ساخته می شود چنانچه فرد در معرض نور خورشید قرار نگیرند و یا حتی از مکمل های حاوی ویتامین دی استفاده نکند ممکن است در دراز مدت به پوکی استخوان مبتلا گردد، زیرا این ماده معدنی نقش بسیار ویژه در جذب کلسیم ایفا می کند.
علائم مهمی وجود دارند که نشان می دهند فرد با کمبود کلسیم مواجه می باشد مانند: خواب رفتن انگشت ها و حالت گزگز در آن ها و بروز ضربان غیر عادی قلب. لازم به ذکر است فردی که دچار کمبود شدید کلسیم باشد و همچنین دارای بیماری زمینه ای نیز باشد با این نشانه ها مواجه می گردد. ویتامین دی در منابع محدودی وجود دارد به همین دلیل است که افراد معمولاً در معرض کمبود آن قرار دارند با این حال ماهی سالمون، شاه ماهی، روغن جگر ماهی، زرده تخم مرغ، قارچ، کنسرو ماهی و غیره منابع خوبی جهت دریافت این ویتامین می باشند.
به طور معمول مکمل هایی که جهت درمان پوکی استخوان تهیه می شوند در آن ها در کنار عنصر کلسیم و ویتامین دی نیز وجود دارد، زیرا همان گونه که ذکر شد این ویتامین جهت جذب کلسیم لازم است.
معرفی بهترین مکمل های پوکی استخوان
ممکن است فرد به این مشکل مبتلا شده باشد و مجبور به استفاده از داروی درمان پوکی استخوان گردد، داروهای زیر می تواند در جهت تسکین دردها و کاهش علائم کمک کننده باشند:
قرص سوپراکل دی نیچرز اونلی: این مکمل با دارا بودن کلسیم و ویتامین دی ۳ همچنین سایر ریز مغذی های مهم در جهت رفع پوکی و تقویت استخوان ها موثر است، همچنین تراکم استخوان را بهبود می بخشد و کرامپ عضلانی را کاهش می دهد. جهت استفاده بانوان باردار و شیرده نیز کاربردی است.
کلسی پاور هولیستیکا: مهمترین ماده به کار رفته در این مکمل کلسیم می باشد که در کنار ویتامین دی به سلامت استخوان ها کمک می کند، جهت استفاده مادران شیرده بسیار مناسب است. در ترکیبات آن مواد نگهدارنده، نمک و مخمر به کار نرفته است. در تسریع بهبود شکستگی ها نقش دارد، همچنین گرفتگی های عضلانی را کاهش داده و یکی از ویژگی های بارز آن این است که فرد با مصرف آن دچار یبوست نمی گردد.
قرص کلسیم سیترات سوپرابیون کلسیترا: این مکمل به رشد استخوان در سنین رشد کمک می کند همچنین از خواص بارز آن این است که جذب راحتی داشته و برای بیمارانی که به مشکلات کلیوی مبتلا هستند بسیار مناسب است و همچنین جهت استفاده افراد سالمند بسیار مفید است. این مکمل فاقد هرگونه مواد مضر مانند مخمر، مواد نگهدارنده و طعم دهنده های مصنوعی می باشد.
یونی بن بلند ابیان: این دارو با دارا بودن کلسیم سیترات، کلسیم کربنات، ویتامین D3، منیزیم، زینک و ویتامین K برای افراد سالخورده و مسن، بانوان شیرده و باردار همچنین افراد ورزشکار بسیار کاربردی است. مصرف آن برای پیشگیری از پوکی استخوان و سلامت استخوان ها حائز اهمیت می باشد.
قرص ایزومکس ویتابیوتیکس: این قرص از پوکی و نرمی استخوان پیشگیری می کند. دارای ترکیبات مهمی مانند کلسیم، ویتامین دی ۳ است. لازم به ذکر است که کلسیم موجود در آن به صورت کلسیم سیترات بوده که جذب آن به خوبی صورت می گیرد.
کپسول استئو کلتکس لیکوئید کلسیم پلاس الیت: مکمل مذکور جهت استفاده بانوان باردار و شیرده پیشنهاد می گردد. این مکمل سبب افزایش توده استخوانی می شود که با مصرف آن فرد دچار عارضه های جانبی مانند یبوست نمی گردد. استئو کلتکس تقویت کننده استخوان ها است و کلسیم آن در کلیه رسوب نمی شود.
کپسول های استئوکینون: این کپسول کلسیم مورد نیاز بدن را جهت سلامت استخوان تامین کرده، در استحکام بخشیدن به استخوان نقش ویژه ایفا می کند و از رسوب کلسیم در شریان جلوگیری می نماید.
کپسول های استئوکر: این مکمل که به عنوان کپسول ضد پوکی استخوان شناخته می شود و جهت استفاده در تمامی سنین مناسب است. این مکمل مواد ضروری استخوان را فراهم می کند که برای بانوان باردار و سلامت استخوان نیز کاربردی است.
داروهای معرفی شده همگی می توانند نقش موثر و چشمگیری در تأمین سلامت استخوان ها و حتی دندان ها فراهم نماید و از بروز عوارض احتمالی که ممکن است سلامت بیمار را تهدید کنند پیشگیری می کنند.
درمان خانگی جهت کاهش درد ناشی از پوکی استخوان
در بعضی موارد ممکن است که فرد با مصرف مکمل ها و یا رعایت تمام نکات گفته شده باز به این بیماری دچار و دردهای ناشی از آن برای وی آزار دهنده باشد. روش های پیشنهادی زیر به عنوان کمک کننده برای بیمار پیشنهاد می شود:
استفاده از کمپرس های گرم و سرد: بیمار مبتلا می تواند از هر دو کمپرس جهت تسکین درد استفاده نماید، اما باید دقت نمود که کمپرس گرم جهت کاهش دادن درد و سفتی عضله به کار می رود ولی کمپرس سرد جهت کم کردن التهاب مفید است.
مصرف زنجبیل: در تحقیقات به عمل آمده نشان داده شده است این گیاه دارویی برای کم کردن دردهای ناشی از پوکی استخوان بسیار مفید عمل می کند، زیرا این گیاه خاصیت آنتی اکسیدانی داشته و کاهنده التهاب است که با روش های مختلف می توان از آن جهت کم کردن درد های مربوطه استفاده کرد.
نمک اپسوم یا سولفات: این نمک که منبع مهمی جهت تأمین منیزیم می باشد درد، التهاب و تورم را کاهش می دهد، برای پوکی استخوان بسیار مفید است اما باید توجه کرد کسانی که بیماری کلیوی دارند و یا از دیابت رنج می برند نباید از این روش استفاده کنند.
استفاده از کلم: کلم با دارا بودن مقدار زیادی بور می تواند سطح استروژن در خون را افزایش دهد، همانگونه که ذکر شد استروژن جهت سلامت استخوان ها مهم است. از کلم می توان در سالاد و یا سایر روش های استفاده بهره برد.
ریشه گیاه قاصدک: این گیاه که سطح بالای از بور و کلسیم دارد به عنوان یک مکمل ضد پوکی استخوان کاربردی است.
فلفل سیاه: یافته ها حاکی از آن است که دارای 4 ماده ضد پوکی استخوان بوده که به عنوان ادویه می توان از آن در غذاها استفاده نمود.
رعایت نکات جانبی دیگری نیز می تواند در کاهش درد و پیشگیری از این بیماری مفید باشد، مانند: انجام دادن ورزش یوگا که به انعطاف پذیری مفاصل همچنین تقویت عضلات کمک می کند. نوشیدن شیر، قرار گرفتن در معرض نور خورشید، استفاده از سبزیجات، محدود کردن مصرف کافئین و الکل همگی در پیشگیری از پوکی استخوان نقش دارند.
ذکر این نکته ضروری است که هنگام ابتلا به این بیماری استفاده از داروی کاهش درد استخوان مبتنی در دستور پزشک بوده و استفاده سر خود از این داروها به هیچ عنوان پیشنهاد نمی گردد. زیرا ممکن است علاوه بر اینکه تاثیری در بهبود فرد بیمار نداشته باشد عاملی تهدید کننده برای سلامتی وی محسوب شود. لذا در ابتدا پیشنهاد می شود که تمامی نکات گفته شده راجع به بروز این بیماری مد نظر قرار گیرد و با کسب آگاهی های لازم نسبت به این بیماری می توان به درمان و بهبودی خود کمک کرد.