تیروئید به غده ای پروانه مانند اطلاق می گردد که در جلوی گردن، قسمت های بالای استخوان ترقوه و همچنین در قسمت پایینی حنجره قرار دارد. این غده دو نوع هورمون T3 و T4 ترشح کرده که وظیفه اصلی آن ها، ذخیره انرژی بوده و مصرف آن را در بدن تنظیم نمایند. در واقع می توان اینگونه بیان کرد که وظیفه این غده تنظیم سوخت و ساز بدن است، لازم به ذکر است کارکرد آن توسط غده های دیگری به نام هیپوفیز که در مغز قرار دارند تنظیم می گردد. غده هیپوفیز باعث ترشح هورمون های مربوط به تحریک تیروئید می شود. در ادامه درباره پرکاری تیروئید توضیحات کافی داده میشود.
گاهی ممکن است که غده تیروئید پرکار و یا کم کار شود. زمانی پرکار می گردد که هورمونی به نام تیروکسین بیش از حد ترشح شود در نتیجه پرکاری آن متابولیسم بدن افزایش یافته و فرد با کاهش وزن غیرطبیعی مواجه می گردد، حتی ممکن است که بیمار دچار ضربان قلب نامنظم و شدید شود. علت های متعددی درباره پرکاری تیروئید ذکر شده است اما به گفته پزشکان بیماری گریوز می تواند موثرترین عامل باشد. ممکن است این سوال در ذهن شما شکل بگیرد این بیماری چیست و به چه علت رخ می دهد در ادامه با ما همراه باشید تا به تشریح بیشتر این بیماری بپردازیم.
گریوز به نوعی بیماری گفته می شود که بدن علیه خود آنتی بادی تولید می نماید. تحریک زیاد غده تیروئید مربوط به این آنتی بادی ها می باشد که به دنبال آن هورمون بیش از حد ترشح می گردد. در واقع گریوز یک بیماری خود ایمنی میباشد و جالب است بدانید که شیوع بیماری های خود ایمنی در زنان بیشتر از مردان است.
از دیگر دلیل ابتلا به پر کاری تیروئید می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مصرف بیش از اندازه ی ید در پر کاری تیروئید موثر است.
- ممکن است بیمار با مصرف مکمل های غذایی که حاوی T3 می باشند به پر کاری تیروئید مبتلا گردد.
- التهاب مربوط به غده تیروئید در تولید T3 و T4 تاثیر دارد.
- وجود بعضی تومورها در بیضه یا تخمدان ممکن است ترشح هورمون TSH را بالا ببرد لازم به ذکر است. این هورمون، غده تیروئید را در ترشح هورمون های تیروئیدی تحریک می کند.
- وجود برخی هورمون ها در غده هیپوفیز و یا حتی تیروئید می تواند در ترشح هورمون های مربوط به تیروئید موثر باشد.
علائم پرکاری تیروئید و روش های تشخیص آن
متاسفانه این بیماری می تواند با ایجاد نشانه های متنوع تشخیص را برای پزشک سخت کند اما موارد زیر به عنوان علائم ابتلا به تیروئید پرکار در منابع مختلف ذکر شده اند:
- ممکن است که فرد با کاهش وزن ناگهانی مواجه شود حتی اگر رژیم غذایی وی تغییر نکرده باشد.
- بروز علائم تاکیکاردی یا افزایش سریع ضربان قلب نیز ممکن است در فرد رخ دهد. (بیشتر از ۱۰۰ ضربه در دقیقه)
- تپش قلب
- افزایش یافتن اشتها
- نامنظم شدن ضربان قلب (آریتمی)
- مضطرب بودن و عصبی شدن
- لرزش بی دلیل در دست و انگشتان
- عرق کردن
- حساسیت به گرما
- ظریف شدن و شکنندگی مو
- خستگی
- افزایش حجم غده تیروئید
- اختلالات قاعدگی
- بروز بیماری اگزوفتالمی یا برجستگی چشم
- کاهش وزن
پزشک با انجام موارد زیر می تواند نسبت به پر کاری غده تیروئید بیمار آگاهی کسب کند:
آزمایشات خونی
در آزمایش خون که مقدار تیروکسین و هورمون TSH چک می گردد در صورت بالا تیروکسین و پایین بودن TSH می توان گفت که فرد به پر کاری غده تیروئید مبتلا است. وجود مقادیر هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) در خون بسیار حائز اهمیت است زیرا این هورمون به تیروئید دستور می دهد که تیروکسین تولید نماید. چنانچه بیمار قصد انجام آزمایش خون دارد و از مکمل های حاوی ویتامین بیوتین استفاده می کند ممکن است با نتایج غلط مواجه گردد. در صورت مصرف بیوتین و مکمل های حاوی آن قبل از آزمایش، مصرف خود را قطع نموده و یا با پزشکان مرتبط مشورت نمایید.
آزمایش جذب Radioiodine
در این تست بیمار باید مقدار معینی از ید رادیو اکتیو را مصرف نماید پس از زمان معینی مشخص می شود که چه مقدار ید در غده تیروئید وی جمع شده است که لازم به ذکر است جذب زیاد رادیو ید در تیروئید گویای آن است که تیروکسین بیش از اندازه تولید می گردد و احتمال دارد فرد به بیماری گریوز مبتلا باشد و یا همچنین احتمال وجود داشتن گره های غده تیروئید با کارکرد بالا وجود دارد. اگر بیمار به پر کاری تیروئید مبتلا است و جذب رادیو ید پایین می باشد احتمال دارد که تیروکسین ذخیره شده، در خون جریان داشته باشد.
اسکن غده تیروئید
با استفاده از تصویری که از غده تیروئید بر روی صفحه رایانه نشان داده می شود پرکاری تیروئید مشخص می گردد.
انجام سونوگرافی
در این حالت فرد در معرض تابش قرار نمی گیرد و حتی ممکن است در تشخیص گره های تیروئید نسبت به سایر اعمال دیگر بهتر عمل کند. با استفاده از امواج صوتی که دارای فرکانس بالایی هستند تصاویری از غده تیروئید تهیه می گردد.
روش های درمان پرکاری تیروئید
درمان های متعددی برای این بیماری ذکر شده است اما باید گفت که برترین روش به مواردی مانند: سن فرد مبتلا، وضعیت جسمانی وی، علت پر کاری تیروئید و شدت بیماری بستگی دارد.
مصرف ید رادیو اکتیو: با مصرف این دارو از طریق دهان غده تیروئید آن را جذب کرده و سبب کوچک شدن آن می گردد. این ماده سبب کم کار شدن غده تیروئید می شود و علائم مربوطه در طی مدت چند ماه ناپدید می گردد.
داروهای کاربردی و ضد تیروئید
این داروها با ممانعت از تولید غده تیروئید می توانند علائم مربوطه را کاهش دهند. داروهایی نظیر متی مازول و پروپیلیتی اوریلاسیل که مصرف آنها ممکن است بعد از چند ماه و حتی یکسال و بیشتر در کاهش علائم برای بیماری موثر باشد. مصرف کننده داروهای مذکور باید در نظر داشته باشد که ممکن است استفاده بی رویه از این داروها آسیب جدی به کبد او وارد کند و برای سلامتی فرد تهدید کننده باشد.
مسدود کننده های بتا: بیماران باید در نظر داشته باشند که استفاده از این داروها اکثراً در موارد فشار خون بالا شایع است اما به طور معمول در کاهش علائم پرکاری تیروئید مانند تپش قلب، ضربان های سریع و همچنین لرزش موثر است. معمولاً پزشکان جهت به وجود آوردن حس بهتر و رسیدن بیماری تیروئید به حد نرمال، آن را تجویز می کنند.
انجام عمل جراحی: این روش درمانی معمولاً در موارد معدودی رخ می دهد اما چنانچه بیمار باردار باشد و یا اینکه قادر به استفاده از داروی ضد تیروئید نباشد می تواند از این مورد در جهت بهبود خود کمک بگیرد. در این عمل غده تیروئید کاملاً از بین می رود و حتی ممکن است فرد دچار عارضه های جانبی مانند آسیب به تارهای صوتی و حتی غدد پاراتیروئید گردد. بیمار با انجام عمل جراحی مجبور است به صورت دائمی از داروهایی مانند لووتیروکسین استفاده نماید.
بیمار مبتلا به پر کاری تیروئید باید دقت داشته باشد چنانچه این مشکل درمان نشود می تواند عارضه های جدی و خطرناکی را برای فرد به دنبال داشته باشد، لذا در صورت ابتلا و یا بروز علائم مربوطه باید نسبت به درمان این بیماری اقدام کرده تا از خطرات احتمالی پیشگیری شود، این عوارض عمدتا به صورت بیماری های قلبی و حتی فشار خون بروز می کند.
رژیم غذایی مناسب مربوط به بیماری پرکاری تیروئید
بسیاری بر این باورند که این بیماری قابل کنترل و درمان دائمی نمی باشد و باید با آن مداوا نمود اما جالب است که بدانید با داشتن زندگی سالم و رعایت نکات مربوطه می توان از مبتلا شدن به آن پیشگیری و در صورت ابتلا آن را درمان کرد، اما جدایی از این که به طور معمول رژیم غذایی که به طور ویژه برای بیماران مبتلا به این بیماری باشد وجود ندارد، می توان گفت که مهم ترین راه درمان آن استفاده از دارو است. بیمار محترم باید در نظر داشته باشد که اطلاعات کافی راجع به مناسب بودن غذای مصرفی می تواند به بهبود وی کمک کند.
هنگام پر کاری تیروئید سوخت و ساز و متابولیسم بدن بالا می رود لذا فرد باید از خوردن غذا هایی که این عمل را تسریع می بخشند و در بالا رفتن آن نقش دارد پرهیز کند. مصرف کافئین و شکر فرآوری شده، سیگار و قهوه علائم مربوطه را شدت می بخشد. در رژیم غذایی مربوط به این بیماری مصرف ید محدود می گردد و باید از غذاهای استفاده شود که عملکرد مربوط به غده تیروئید را محدود می کنند مانند: هلو، شغلم، گل کلم، اسفناج، بادام زمینی، سویا، کلم بروکلی و ویتامین آ، البته مصرف منابع غنی از آنتی اکسیدان و کلسیم نیز برای این بیماران مفید است. مواد غذایی که برای این بیماران منع مصرف دارد شامل مواد غنی از ید می باشد که جلبک و خزه دریایی جز آن دسته هستند، البته لازم به ذکر است که غذاهای سرخ شده شیرینی جات، لبنیات پرچرب و گوشت قرمز همگی در تشدید این بیماری دخالت دارند.
مکمل های مناسب جهت درمان پر کاری تیروئید و نکات مربوط به استفاده آنها
جهت اینکه مکمل ها و داروهای مربوطه بهترین عملکرد را در بهترین بازه زمانی داشته باشند لازم است که مصرف کننده نکاتی را مد نظر خود قرار دهد مانند موارد زیر:
- دارو باید طبق دستور و صلاحدید پزشک مصرف شود. افزایش دادن سر خود دوز مورد نیاز بدن ممکن است برای بیمار مضر باشد این کار نه تنها حال عمومی بیمار را بهبود نمی بخشد بلکه احتمال دارد در بدتر شدن حال وی نیز تاثیر داشته باشد.
- استفاده از دارو باید به موقع و سر وقت صورت گیرد همچنین در صورت فراموشی مصرف آن، می توان از یادآور استفاده کرد. بیمار نباید بدون مشورت پزشک مصرف دارو را قطع کند.
- چنانچه در صورت فراموش کردن یک وعده استفاده دارو، اگر نزدیک به زمان استفاده هستید نباید دوز را دو برابر کنید و باید از مصرف دوز قبلی صرف نظر شود.
- داروها باید در جای مناسب و دور از دسترس اطفال و خردسالان قرار گیرند.
- کسب آگاهی لازم نسبت به دلایل پر کاری تیروئید می تواند از مبتلا شدن به بیماری ممانعت نماید.
- اگر داروی دیگر مصرف می کنید جهت بررسی تداخل دارویی با پزشک خود مشورت کنید.
- بیمار در هنگام مصرف هرگونه دارو باید نسبت به موارد منع مصرف و همچنین عوارض جانبی آنها اطلاعات کافی را داشته باشد تا با مشکلات مربوطه مواجه نگردد.